-
Wprowadzenie.
W aspekcie wieloletnich zaniedbań i często niewłaściwej polityki ekologicznej staliśmy się świadkami gwałtownego kurczenia się miejsc gdzie środowisko naturalne nie nosi piętna działalności ludzkiej w postaci degradacji i zanieczyszczeń. Obliguje to nas wszystkich do wzmożenia wysiłku w celu uratowania go dla przyszłych pokoleń. Dotyczy to także ochrony powietrza atmosferycznego jako jednego z elementów środowiska.
Działalność na tym polu rządu, jednostek samorządów lokalnych oraz funduszy ekologicznych i fundacji zaczyna przynosić wymierne rezultaty. W wielu miejscach obserwuje się wyraźną poprawę czystości wód, powietrza, powierzchni ziemi, itd. Służy temu celowi zorganizowana sieć monitoringu jakości środowiska, która daje możliwość oceny stanu i wychwycenia nieprawidłowości w celu poprawy stanu istniejącego.
-
System monitoringu zanieczyszczeń powietrza.
Monitoring powietrza atmosferycznego w województwie dolnośląskim realizowany jest w oparciu o sieci pomiarowe: sieć krajową, automatyczną sieć pomiarową „Czarny Trójkąt” oraz sieć wojewódzką, obejmującą stacjonarne stacje pomiarowe oraz laboratoria mobilne. Uzupełnieniem wymienionych sieci są pomiary w sieciach lokalnych, prowadzone wokół wybranych zakładów przemysłowych. Stężenia zanieczyszczeń ze stacji manualnych oznaczane są w laboratoriach WIOŚ akredytowanych przez Polskie Centrum Badań i Certyfikacji.
Sieć krajową monitoringu zanieczyszczeń powietrza tworzą: sieć podstawowa, sieć nadzoru ogólnego nad jakością powietrza w miastach i aglomeracjach miejsko-przemysłowych oraz sieć monitoringu chemizmu opadów atmosferycznych.
Sieć krajowa stacji podstawowych jest jednolitym, opartym na określonych zasadach systemem pomiarowym, mającym na celu dostarczanie organom administracji centralnej i lokalnej informacji o obserwowanych trendach i stężeniach wybranych zanieczyszczeń powietrza w różnych regionach kraju. Merytoryczny nadzór nad pracą sieci podstawowej sprawuje Instytut Ochrony Środowiska w Warszawie. Pomiary w tej sieci realizowane są przez Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska i Instytucje Naukowo-Badawcze. Na terenie województwa dolnośląskiego w sieci podstawowej monitoringu powietrza atmosferycznego znajduje się 9 stacji pomiarowych (3 automatyczne i 6 manualnych).
Sieć nadzoru ogólnego to system oparty na pomiarach manualnych, wykonywanych przez Państwową Inspekcję Sanitarną. Pomiary w tego rodzaju sieci są źródłem danych umożliwiających ocenę stanu zanieczyszczenia i bieżącą kontrolę jakości powietrza na terenie miast, w których liczba mieszkańców przekracza 20 tysięcy.
Rozszerzeniem sieci krajowej jest wojewódzka sieć monitoringu zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego, w skład której wchodzą stałe i mobilne stacje pomiarowe.
Uzupełnieniem sieci badawczej są sieci lokalne prowadzone i finansowane przez jednostki gospodarcze. Uwzględniają one oddziaływanie lokalnych źródeł zanieczyszczeń, głównie zakładów. Ich celem jest ocena i analiza przekraczania norm zanieczyszczenia powietrza w skali lokalnej oraz weryfikacja skuteczności zakładowych programów ochrony atmosfery przed zanieczyszczeniem.
W ramach monitoringu powietrza realizowane są również badania w ramach współpracy międzynarodowej: system monitoringu „Czarny Trójkąt” i europejski monitoring jakości powietrza EUROAIRNET.
Międzynarodowy system monitoringu „Czarny Trójkąt”obejmuje zintegrowaną trójstronną polsko-niemiecko-czeską sieć 40 automatycznych stacji monitoringu powietrza, w tym na terenie Rzeczypospolitej Polskiej – 10 stacji, na terenie powiatu kłodzkiego 3 stacje.
Sieć EUROAIRNET to zorganizowana przez Europejską Agencję Środowiska europejska sieć monitoringu jakości powietrza, która ma za zadanie zapewnienie reprezentatywnej dla obszaru Europy informacji o jakości powietrza. Umożliwi ona ilościową ocenę narażenia mieszkańców, ekosystemów i dóbr materialnych na zanieczyszczenie powietrza. Zgodnie z zobowiązaniami przyjętymi przez stronę polską, do sieci włączonych zostało 49 wybranych stacji z Polski, w tym 6 stacji z terenu województwa dolnośląskiego, należących jednocześnie do sieci podstawowej.
Na terenie powiatu kłodzkiego w roku 2000 były wykonywane pomiary w ramach wymienionych sieci w następujących miejscowościach i punktach:
- Kłodzko, ul. Okrzei
- Bystrzyca Kłodzka, ul. Sienkiewicza
- Nowa Ruda, ul. Piłsudskiego
- Długopole Zdrój, ul. Wolna
- Duszniki Zdrój, ul. Zielona
- Kudowa Zdrój, ul. Słoneczna
- Lądek Zdrój, ul. Wolności
- Polanica Zdrój, ul. Parkowa
- Spalona
- Czarna Góra
- Sokolec.
-
Charakterystyka obszarów występujących na terenie powiatu kłodzkiego i obowiązujące normy w zakresie dopuszczalnych wielkości stężeń zanieczyszczeń.
Ocenę stanu czystości powietrza przeprowadza się w oparciu o obowiązujące od 20 maja 1998 r. normy określone przez Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa w rozporządzeniu z 28 kwietnia 1998 r. w sprawie dopuszczalnych wartości stężeń substancji zanieczyszczających powietrze (Dz.U. nr 55, poz. 355). W rozporządzeniu tym ustalone zostały dopuszczalne stężenia substancji zanieczyszczających powietrze dla obszaru kraju oraz dla obszarów parków narodowych, obszarów leśnych kompleksów promocyjnych, obszarów ochrony uzdrowiskowej i obszarów, na których znajdują się pomniki historii wpisane na Listę dziedzictwa światowego.
Na terenie powiatu kłodzkiego występują trzy z wymienionych obszarów tj. tereny określane jako obszar kraju, obszary parków narodowych (Park Narodowy Gór Stołowych) i obszary ochrony uzdrowiskowej.
Stężenia dopuszczalne zanieczyszczeń określane są w mikrogramach na metr sześcienny powietrza [mg/m3], a ich wielkości uzależniono od rodzaju obszarów, jak już wspomniano poprzednio.
Tabela nr 1
-
Poziom stężeń poszczególnych zanieczyszczeń na terenie powiatu kłodzkiego.
Wykres stężęń średniorocznych
Ocenę wyników pomiarów imisji zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego na terenie powiatu kłodzkiego sporządzono w oparciu o porównanie uzyskanych wartości stężeń średniorocznych, średniodobowych i chwilowych, do obowiązujących od 1998 r. norm dopuszczalnych stężeń substancji zanieczyszczających w powietrzu. Zwrócono uwagę na zmiany stężeń w ciągu roku oraz na sezonowe, występujące w okresie grzewczym i w okresie letnim.
Przy ocenie stanu czystości powietrza wzięto pod uwagę trzy podstawowe zanieczyszczenia, tj. dwutlenek siarki, tlenki azotu w przeliczeniu na dwutlenek azotu i pył zawieszony ogółem.
- Dwutlenek siarki
Stężenia średnioroczne dwutlenku siarki nie przekraczały 50 % normy we wszystkich punktach pomiarowych. Wyższe obserwowano w okresie grzewczym, niższe natomiast w okresie letnim. Najwyższe zaobserwowano w okresie grzewczym w kolejności: w Kłodzku, Bystrzycy Kł. i Nowej Rudzie, najniższe: w okresie letnim w Kudowie Zdr., Kłodzku i Polanicy Zdr.
W zakresie stężeń średniodobowych nie stwierdzono w żadnym punkcie przekroczeń dopuszczalnej normy.
- Tlenki azotu
Stężenie średnioroczne tlenków azotu w kilku punktach pomiarowych przekroczyły dopuszczalną wartość: w Lądku Zdr. zarówno w okresach letnim (103 % normy) i grzewczym (130 % normy), jak i w ciągu całego roku (106 % normy), natomiast w Dusznikach Zdr. w okresie grzewczym (108 % normy). Najniższe stężenia zmierzono w Długopolu Zdr. we wszystkich okresach.
Przekroczenie normy dopuszczalnych stężeń tlenków azotu może być spowodowane zwiększoną emisją podczas spalania paliw gazu i oleju opałowego.
W zakresie stężeń średniodobowych zmierzono w Ląd u Zdr. w okresie grzewczym wartości zbliżone do dopuszczalnej normy (97 %), co dało średnioroczną wysokość stężeń dobowych na tym samym poziomie.
- Pył zawieszony ogółem
Stężenie średnioroczne pyłu zawieszonego przekroczyło w Nowej Rudzie w sezonie grzewczym wartość dopuszczalną (100,4 % normy). Najniższe stężenia zaobserwowano w Lądku Zdr. i w Kudowie Zdr. w okresie letnim, w okresie całego roku w Lądku Zdr.
W zakresie stężeń średniodobowych stwierdzono w Nowej Rudzie przekroczenia dopuszczalnej normy w okresie grzewczym (109 %), co dało ten sam poziom przekroczeń w ciągu całego roku.
- Inne zanieczyszczenia
W 2000 roku opad pyłu badany był w 12 miejscowościach powiatu kłodzkiego. W badanych miejscowościach nie zanotowano przekroczeń rocznego opadu pyłu. Badano również stężenia kadmu i ołowiu w pyle opadającym - nie stwierdzono przekroczeń.
- Działania zmierzające do zmniejszenia zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego w mieście Kłodzku.
Rozwój infrastruktury technicznej i ochrony środowiska są ściśle ze sobą związane, gdyż środowisko życia mieszkańców miasta powinno ukształtować się – w miarę możliwości - w zgodzie z naturą. Zachowanie naturalnych walorów środowiska znajduje się w zasięgu szczególnej troski większości mieszkańców Kłodzka.
Bardzo duże nakłady związane z zachowaniem naturalnego środowiska, przyjaznego kudziom i naturze powodują, że tylko ograniczona liczba strategicznych przedsięwzięć ma szansę być zrealizowana. W śród planowanych i realizowanych obecnie inwestycji jest wiele mających wpływ na zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego w mieście i powiecie.
Strategia Rozwoju Miasta Kłodzka w I etapie realizacji zakłada przedsięwzięcia związane min. z :
- modernizacją i rozbudową sieci ciepłowniczej.
- kontynuacją gazyfikacji miasta,
- modernizacją sieci połączeń komunikacyjnych wewnątrz miasta oraz z wyprowadzeniem tranzytowych przejazdów z obszaru gęstej zabudowy,
Kompleksowa modernizacja i rozbudowa systemów ciepłowniczych dla racjonalnego zużycia energii i likwidacji niskiej emisji
Zarówno Strategia Rozwoju Miasta Kłodzka jak i Założenia do Planu Zaopatrzenia w Ciepło, Energię Elektryczną i Paliwa Gazowe Miasta Kłodzko wskazują, że do podstawowych strategicznych założeń mających na celu racjonalizację użytkowania ciepła, energii elektrycznej i paliw gazowych na obszarze Miasta należą:
- dążenie do jak najmniejszych opłat płaconych przez odbiorców (przy spełnieniu warunku samofinansowania się sektora paliwowo - energetycznego),
- minimalizacja szkodliwych dla środowiska skutków funkcjonowania sektora paliwowo – energetycznego na obszarze Miasta,
- zapewnienie bezpieczeństwa i pewności zasilania w zakresie ciepła, energii elektrycznej i paliw gazowych.
Potencjalne możliwości realizacji tych celów są następujące:
W odniesieniu do źródeł ciepła:
Popieranie przedsięwzięć polegających na likwidacji małych lokalnych ciepłowni węglowych i przechodzeniu na zasilanie odbiorców z sieci ciepłowniczej, gazowej lub instalacji źródeł kompaktowych wytwarzających ciepło i energię elektryczną w skojarzeniu i zasilanych paliwem gazowym.
Podejmowanie przedsięwzięć związanych z utylizacją i bezpiecznym składowaniem odpadów komunalnych (selekcja odpadów, kompostowanie oraz spalanie wyselekcjonowanych odpadów, wykorzystywanie ich jako surowce wtórne, spalanie gazu wysypiskowego z ekonomicznie uzasadnionym wykorzystaniem ich energii).
Popieranie przedsięwzięć prowadzących do utylizacji odpadów przemysłowych, wykorzystywaniu energii odpadowej oraz skojarzonego wytwarzania energii.
Wykonywanie wstępnych analiz techniczno ekonomicznych dotyczących możliwości wykorzystania lokalnych źródeł odnawialnych (energia wiatru, geotermalna, słoneczna, biomasy) na potrzeby gminy.
W odniesieniu do dystrybucji ciepła:
Pozyskiwanie nowych odbiorców ciepła z sieci ciepłowniczej poprzez współfinansowanie inwestycji w zakresie przyłączy i stacji ciepłowniczych.
Stopniowa wymiana zużytych odcinków sieci ciepłowniczej na systemy rurociągów preizolowanych, racjonalne planowanie remontów i konserwacji.
Wprowadzenie systemu regulacji ciśnienia dyspozycyjnego źródła ciepła opartego na komputerowo wyselekcjonowanych informacjach zbieranych w newralgicznych punktach sieci ciepłowniczej.
W odniesieniu do użytkowania ciepła:
Podejmowanie przedsięwzięć związanych ze zwiększeniem efektywności wykorzystania energii cieplnej w obiektach gminnych (termorenowacja i termomodernizacja budynków, modernizacja wewnętrznych systemów ciepłowniczych oraz wyposażanie w elementy pomiarowe i regulacyjne, wykorzystywanie ciepła odpadowego), a także wspieranie organizacyjno – prawne przedsięwzięć termomedernizacyjnych podejmowanych przez użytkowników indywidualnych (np. prowadzenie doradztwa, audytingu energetycznego).
Dla nowo projektowanych obiektów wydawanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu uwzględniających proekologiczną i energooszczędną politykę państwa i gminy (np. użytkowanie energii przyjaznej ekologicznie, stosowanie energooszczędnych technologii w budownictwie i przemyśle, opłacalne wykorzystywanie energii odpadowej i inne).
Popieranie i promowanie indywidualnych działań właścicieli lokali polcgających na przechodzeniu do użytkowania na cele grzewcze i sanitarne ekologicznie czystszych rodzajów paliw lub energii elektrycznej albo energii odnawialnej.
W odniesieniu do użytkowania energii elektrycznej:
Przeprowadzanie regularnych prac konserwacyjno – naprawczych i czyszczenia oświetlenia.
Dbałość kadr technicznych zakładów przemysłowych aby napędy elektryczne nie były przewymiarowane i pracowały z optymalną sprawnością oraz dużym współczynnikiem mocy czynnej.
Tam, gdzie to możliwe sterowanie obciążeniem polegające na przesuwaniu okresów pracy większych odbiorników energii elektrycznej na godziny poza szczytem energetycznym.
- Kontynuacja gazyfikacji miasta.
Modernizacja układu przesyłowego wysokiego ciśnienia na terenie Dolnego Śląska zapewnia możliwości dosłania do kotliny kłodzkiej zwiększonej ilości gazu ziemnego z przeznaczeniem min. na podmianę paliw stałych. Dla Kłodzka jedynym uwarunkowaniem możliwości odbioru jest stan techniczny i przepustowość siecz rozdzielczej. Częścią miasta najbardziej opóźnioną w zakresie unowocześnienia ogrzewnictwa jest stare miasto, gdzie przeważa jeszcze ogrzewanie piecowe. Sukcesywnie trwają indywidualnie podejmowane działania dla instalowania ogrzewania gazowego, jednak istnieją poważne ograniczenia na sieci niskoprężnej, bezpośrednio zasilającej mieszkania oraz stacji redukcyjnych.
Wymaga ona nakładów, ocenianych na 2 400 tys. zł. (z tego 200 tys. zł. ze środków gminy).
- Budowa obwodnicy Wrocław – Międzylesie.
Budowa obwodnicy zadecyduje o stanie miasta zarówno w zakrasie zanieczyszczeń powietrza w jego centralnej części (obecny przebieg trasy tranzytowej do przejścia granicznego powoduje znaczne zanieczyszczenie powietrza, a zwłaszcza przełomu koryta rzeki Nysy między wzgórzami fortecznymi), jak też hałasu i płynności ruchu pojazdów w komunikacji wewnętrznej miasta.
Inwestycja ta ma również znaczenie regionalne, a także krajowe, gdyż poważnie wpływa na czas i bezpieczeństwo przejazdu na drodze krajowej, przewodzącej ruch związany z wymianą międzynarodową. Aczkolwiek nie będzie ona inwestycją miejską, Kłodzko powinno w zakresie tego przedsięwzięcia odgrywać ważną rolę, przede wszystkim wpływając na podjęcie szybkiej decyzji o rozpoczęciu fazy przygotowawczej (ustalenie przebiegu, dokumentacja, sprawy terenowo-prawne) oraz partycypując w miarę możności i potrzeb w tych działaniach.
-
Podsumowanie.
Jakość powietrza w powiecie kłodzkim kształtowana jest przez różnorodne czynniki, począwszy od wielkości emisji zanieczyszczeń, rozmieszczenie większych zakładów, położenie geograficzne, aż po ukształtowanie terenu i warunki meteorologiczne.
Nie stwierdzono alarmujących przekroczeń dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń. Generalnie obserwowano w wielu punktach pomiarowych wyższe stężenia zanieczyszczeń w okresie grzewczym, co związane jest z pracą energetyki na cele grzewcze.
Nie obserwuje się zagrożeń jakości powietrza ze strony zanieczyszczenia metalami ciężkimi i innymi substancjami niebezpiecznymi.
Zwiększająca się liczba pojazdów mechanicznych i wzrastające natężenie ruchu komunikacyjnego daje odczuć swą uciążliwość dla powietrza atmosferycznego szczególnie w rejonie tras szybkiego ruchu, brak jest jednak badań stężeń zanieczyszczeń w tym zakresie, więc nie można tego zagrożenia określić ilościowo.
Należy podkreślić że znaczący wpływ na poprawę jakości powietrza na terenie powiatu, a szczególnie w uzdrowiskach ma prowadzona od szeregu lat modernizacja kotłowni. Wiodącymi pod tym względem są gminy Lądek Zdr. i Kudowa Zdr. Również w innych gminach, m. in. w Nowej Rudzie realizuje się programy ograniczenia tzw. niskiej emisji pochodzącej z małych kotłowni przydomowych. Prowadzonych jest szereg programów termoizolacyjnych w spółdzielniach mieszkaniowych (Kłodzko), co wpływa znacząco nie tylko na oszczędność energii cieplnej, ale także na jakość powietrza.
oraz na podstawie Strategii Rozwoju Miasta Kłodzka, Koncepcji programowej rozbudowy sieci gazowej w Kłodzku i Założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe Miasta Kłodzko
Kłodzko, maj 2001 r.
